Waarom de wijnboeren nu al nerveus worden

Maart was een sombere maar ook een extreem warme maand. Dat zegt het KNMI. De gemiddelde temperatuur over de afgelopen 30 jaar was in maart 6,5°C. Nu was het maar liefst 9°C. Daarmee was maart 2024 de warmste sinds 1901, het begin van de metingen. Door de hoge temperatuur lopen planten en bloemen hard van stapel. De testosteron giert door de natuur. Dat is goed nieuws, maar het komt te vroeg. De eerste druivenrassen worden wakker. Hun dikke knoppen zijn bedekt met fijne haartjes en staan nu al op openbarsten. Hoe zit het met de risico’s op vorstschade? April kan wel eens een spannende maand worden…

Door de opwarming van de aarde begint het groeiseizoen in Nederland steeds vroeger. Het eerste etmaal met een gemiddelde temperatuur van 5°C markeert het begin van het groeiseizoen. Voorwaarde is dat het gemiddelde daarna niet meer onder die 5°C komt. Dat is dit jaar na 27 februari niet meer gebeurd. Bovendien waren er maar 3 etmalen in deze wintermaand gemiddeld kouder dan 5°C. Dat is echt ongekend. Het gekke is dat het groeiseizoen weliswaar steeds vroeger begint, maar de vorst steeds later in het seizoen nog plaagstootjes uitdeelt.

Vorstschade

Daar worden fruittelers en dus ook wijnboeren niet vrolijk van. Het risico op vorstschade aan hun gewassen is fors. De maximumtemperatuur in de eerste maanden van het jaar gaat omhoog, maar de minimumtemperatuur óók. Hoe kan dat? In april neemt het aantal dagen met wind vanuit het noorden de laatste 20 jaar toe. Het lukt de zon om die koude en droge lucht overdag lekker op te warmen, maar ’s nachts zakt de temperatuur soms tot onder het vriespunt. En dan staat de zon buitenspel. Vooral in de 2^e helft van april 2017, maar ook in 2019 en 2021, berokkende late koude de wijnboeren veel vorstschade.

Natuurlijke variatie

Is dit een blijvend probleem? Door de opwarming van de aarde kan de gemiddelde windrichting veranderen. ’s Winters waait er nu vaker een westenwind, terwijl er ’s zomers juist vaker een oostenwind staat. Krijgen we in de lente dan vooral te maken met een noordenwind? Dat is maar zeer de vraag. “Ik denk dat deze periode met extra noordenwinden in de lente onderdeel zijn van natuurlijke variatie en dat er in de toekomst weer normalisatie zal optreden”, zegt Peter Siegmund van het KNMI. Dat moet wijnboeren als muziek in de oren klinken.

IJsheiligen

Na de IJsheiligen van 11 tot 14 mei zijn de kansen van de vorst verkeken. Dat vertelt een eeuwenoude volkswijsheid tenminste. In de periode 1981-2010 eindigde de winterse periode op 8 mei, vlak voor de IJsheiligen. Een eeuw daarvóór was dat nog 22 mei. Het KNMI verwacht dat de winterse periode in de toekomst nóg eerder eindigt. In alle klimaatscenario’s neemt de kans op vorst in Nederland af. In 2050 zal het ergens tussen 22 april en 4 mei klaar zijn met de kans op vorstschade. Maar de spannende vraag is hoe het dit jaar uitpakt, juist nu de druivenstokken al zo vroeg uitlopen.

Op tijd vertrekken

Het antwoord weet niemand. “Een vroeg voorjaar heeft voor- en nadelen”, schreef Jules Nijst van De Wijngaardsberg vorige week. “Het voordeel van op tijd vertrekken is dat de kans dat je te laat aankomt kleiner is. Dat is met druiven net zo.” Klassieke druivenrassen zijn iets gevoeliger voor late nachtvorst dan nieuwe druivenrassen. Ze lopen eerder uit. “Serieuze vorstschade hebben we in onze pinot gris en pinot noir nog nooit gehad. Maar bij ons haantje de voorste, de chardonnay, één keer: 20 april 2017. Daarom zijn we toch altijd een beetje nerveus.”

Vuurpotten

Het voordeel van druiven is dat ze pas in juni bloeien. In tegenstelling tot appels en peren, die al in april bloeien. Het is bij druiven dus niet de bloesem die beschermd moet worden tegen de vorst, maar het zijn de jonge scheuten. Hoe doe je dat? Daar zijn allerlei manieren voor. In Frankrijk maken wijnboeren gebruik van paraffine- of vuurpotten, die ze om de 8 meter tussen de rijen met wijnstokken zetten. Anderen kiezen voor luchtcirculatie, bijvoorbeeld met de inzet van een heteluchtkanon of zelfs een helicopter. En soms crost een wijnboer de hele nacht met een tractor door z’n wijngaard.

Energie en warmte

Maar de meest efficiënte manier om vorstschade te voorkomen is beregening, zoals je dat ook ziet in de fruitteelt. Er vormt zich ijs rond de jonge scheuten en als je voortdurend beregent blijft het binnen dat bolletje ijs 0°C. Beregening werkt zelfs bij temperaturen tot -8°C. Als water bevriest dan komt er energie en dus warmte vrij. Dat is het geheim. Als je blijft sproeien komt er steeds nieuw water op het ijs dat ook weer bevriest, zodat er opnieuw stollingswarmte vrijkomt. Helaas beschikt lang niet elke wijnboer over een beregeningsinstallatie.

Billenknijpen

“Zo’n installatie is kostbaar”, vertelt Diederik Beker van het Betuws Wijndomein. “Maar een groter probleem is de beschikbaarheid van water in de bodem. Hier in de Betuwe is daar genoeg van, maar in Limburg is dat al veel minder en in Zeeland is het grondwater zilt. Daar kunnen druiven niet tegen.” Zonder efficiënte bescherming tegen nachtvorst kan de schade aan de wijnstokken groot zijn. In 2017 waren er wijngaarden met 70 tot 80% minder opbrengst. Het wordt billenknijpen voor onze wijnboeren. April kan wel eens een spannende maand worden!